Zdrowie i leczenie widziane w aspekcie pre- i trans-konwencjonalności
Przewrót racjonalny z XVII wieku i stworzenie podstaw światopoglądu naukowego dał początek rozwojowi współczesnej medycyny. Dzięki bliższemu poznaniu biologii i fizjologii ludzkiego ciała – począwszy od ustalenia roli poszczególnych narządów, poprzez opisanie budowy i funkcjonowania różnorodnych komórek i tkanek, z których jesteśmy stworzeni, aż po zejście do poziomu molekularnych i genetycznych mechanizmów regulacyjnych – arsenał skutecznych interwencji mających na celu poprawę stanu zdrowia wzrósł wręcz niewyobrażalnie na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Każda z dyscyplin medycznych notuje logarytmiczny przyrost możliwości terapeutycznych w oparciu o nowoczesne metody diagnostyczne, rozwiniętą farmakoterapię, immuno- i radioterapię oraz zaawansowane technicznie zabiegi chirurgiczne, a w ostatnim okresie także wykorzystanie komórek macierzystych.
Pomimo swoich niewątpliwych sukcesów zachodnia medycyna, stanowiąca dominującą konwencję podejścia do zdrowia w krajach wysoko rozwiniętych, ma również swoje słabsze strony. W pogoni za tworzeniem standardów i optymalizacją procedur terapeutycznych, na drugi plan schodzi podmiotowość osoby leczonej i jej indywidualność związana z reprezentowanym przez nią typem biologicznym i psychologicznym. Nie bez znaczenia jest także instrumentalizacja kontaktu z chorym, ograniczająca czas jemu poświecony do minimum ze względów efektywności finansowej. Istotne jest także zwrócenie uwagi na odejście we współczesnej doktrynie medycznej od traktowania pewnych aspektów zdrowia w kategoriach równowagi holistycznej, a położenie nacisku na wybiórcze leczenie chorego narządu w ramach danej, wąskiej specjalności.
Medycyna tradycyjna, którą można nazwać przed-racjonalną lub przed(pre)-konwencjonalną (nie-konwencjonalną, alternatywną), rozwijała się w okresie, kiedy rozumienie zasad funkcjonowania ludzkiego ciała oparte było często na archaicznych założeniach współdziałania magii, sił pozaziemskich i przeznaczenia. Jednak kilka tradycyjnych systemów medycznych (np. medycyna chińska, tybetańska czy hinduska – ajurweda) poczyniło szereg empirycznych spostrzeżeń, których główną osią rozumowania była koncepcja równowagi różnorodnych czynników, sprzyjająca zdrowiu. Pomimo upływu długiego czasu od swoich narodzin, osadzone w prehistorii systemy uzdrawiania nadal mają dominującą pozycję w swoich kręgach kulturowych oraz wykazują ekspansję na tereny państw wysoko uprzemysłowionych. Przyczyn takiego stanu należy upatrywać w częstokroć potwierdzonej skuteczności zastosowanego leczenia w części stanów chorobowych (pomimo niezrozumiałych w kategoriach współczesnej wiedzy zależności przyczynowo-skutkowych i powszechnego kwestionowania jej efektów przez kręgi naukowe) oraz przyjętej podstawowej doktrynie medycyny przed-konwencjonalnej 3x”T”: Time – poświęcony czas, Talk – rozmowa, Touch – dotyk, których brak jest prawdopodobnie odczuwany negatywnie we współczesnej medycynie.
W ostatnich latach w psychologii zdrowia i medycynie przebija się koncepcja równowagi bio-psycho-społecznej jako czynnika korzystnie wpływającego na zdrowie. Aktualnie życie w zaawansowanym cywilizacyjnie społeczeństwie niesie za sobą szereg stresogennych zdarzeń o niespotykanym do tej pory nasileniu, których katalizatorami są szybkość życia, pragnienie osiągnięcia sukcesu, niepewność przyszłości w szybko zmieniającej się rzeczywistości i rozluźnienie więzi międzyludzkich. Na tym tle coraz większego znaczenia nabiera idea zharmonizowanego funkcjonowania we wszystkich istotnych obszarach życia, jako podstawa budowania życiowego sukcesu i dobrego zdrowia. W zakresie medycyny ten proces przejścia z myślenia racjonalnego jedno-perspektywicznego w oparciu o biologię człowieka, do myślenia racjonalnego trój-perspektywicznego (bio-psycho-społecznego), gdzie każda z perspektyw wykazuje wzrastające poziomy zaawansowania, może być nazwany przełomem trans-konwencjonalnym (trans-racjonalnym), przekraczającym obecne rozumienie liniowej, bio-mechanicznej racjonalności. Teoretyczne podstawy do dalszych rozważań w tym zakresie daje model integralny Wilbera oraz koncepcja salutogenetyczna Antonovsky’ego.
lek. med. Przemysław Koberda